ह्याच भावनेतून सारे शिवभक्त गडकोटांवर जात असतात. काही पर्यटक मंडळी मात्र किल्ल्यांवरचे वातावरण दूषित करत असतात.

पण खऱ्या शिवभक्तांचा ओढा असतो तो गडकोटांच्या संवर्धनाकडे. किल्ल्यांचे संवर्धन झालेच पाहिजे कारण महाराष्ट्र राखायचा असेल तर इतिहास वाचवला पाहिजे.

इतिहास तेव्हाच वाचेल जेव्हा किल्ले शाबूत राहतील. कारण शिवरायांच्या इतिहासाचा एक भक्कम पुरावा हेच गडकिल्ले आहेत. आजच्या लेखात आपण शास्त्रशुद्ध पद्धतीने किल्ल्यांचे संवर्धन कसे करायचे हे पाहणार आहोत.

कधी कधी किल्ले संवर्धन करताना खूप चुका होतात. मात्र त्या चुकांकडे आपले दुर्लक्ष होते आणि किल्ल्यांचे संवर्धन होण्याऐवजी नुकसानच होऊन बसते.

पण ह्या लेखातून आपल्याला समजेल की नेमके संवर्धन काय असते? ते कसे केले पाहिजे? ज्यांना गडकोटांची काळजी घ्यायला आवडते त्यांनी सर्वप्रथम किल्ल्याची माहिती घ्यावी.

किल्ला कोणाचा, कोणी बांधला, त्यावर काय काय आहे, त्याची श्रेणी व प्रकार कोणता हे पाहावे. भुईकोट, जलदुर्ग, वनदुर्ग, गिरिदुर्ग असे प्रकार पाहून कार्य करावे. त्या किल्ल्यावरील वास्तूंचे छायाचित्र काढावेत. त्या वास्तूंचे मोजमाप करावे. ह्या गोष्टी प्राथमिक आहेत.

ह्या प्राथमिक गोष्टी पूर्ण झाल्या की मग संवर्धन सुरू करावे. त्या आधी हे समजून घेतले पाहिजे की किल्ल्याचे संवर्धन तीन गोष्टी वापरून करावे लागते. हाच नियम पुरातत्व विभागाने सांगितला आहे. त्या तीन गोष्टी म्हणजे

१) अत्याधुनिक पद्धतीने सर्वेक्षण

२) वास्तूंची दुरुस्ती व डागडुजी

३) वस्तूंचे जतन व संवर्धन.