ह्या गीतात जणू कवीने आपल्याला सल्लाच दिला आहे की ह्या दारिद्र्याच्या उन्हातून आता समाधानाच्या नि सुखाच्या सावलीत बसायचे असेल तर आपण भीमथडीच्या तट्टांना यमुनेचे पाणी पाजलेच पाहिजे, शिवशंभू राजप्रमाणे अस्मानी सुलतानांना आपल्या जिभांनी उत्तर दिलेच पाहिजे. गर्जना ही झालीच पाहिजे.

तेव्हा कुठे दिल्लीचे तख्त मराठी मताने चालेल. दिल्लीचे तख्त मराठी मतानेच का चालावे असा प्रश्न पडला असेल तर हे ध्यानी घ्यावे लागेल की हिमालयाच्या मदतीसाठी नेहमी आणि नेहमीच सह्याद्री धावून जातो. त्यामुळेच अभिमानाने म्हणावेसे वाटते जय जय महाराष्ट्र माझा.

संभाजी राजांनी असेच एकदा इंग्रजांसोबत तह करून गुलामांची सुटका केली होती. २६ एप्रिल १६८४ ला राजांनी इंग्रजांसोबत तह करत गुलामांना सोडवले होते. न सोडल्यास दंड आकारण्याची भाषा केली होती. ‘इतकेच असेल तर तुमच्या देशातून गुलाम आणावेत,’ असे बोल शंभूराजांनी त्यांना सुनावले होते.

शिवरायांनी देखील गुलाम विक्रीला विरोध केला होता. तोच विरोध आता संभाजी राजे करत होते. नुसता विरोध नाही तर संभाजी राजांनी कायदा केला होता. स्वराज्यात गुलाम विक्री खरेदीवर बंदी होती. लहान मुलांकडून काम करून घेण्यास मनाई होती. ह्या सर्व गोष्टी बघता शंभुराजांना गुलाम विक्री विरुद्ध किती चीड होती हे कळते.

ह्यामुळेच स्वराज्यात गुलामांची कधीही खरेदी विक्री होत नव्हती. शिवरायांनी व संभाजी राजांनी ती कधी होऊ दिली नाही. असे होते माणुसकी धर्म पाळणारे मानवतावादी शंभूराजे. ही कथा वाचून तुमच्या मनात असलेला शंभू राजांविषयीचा आदर द्विगुणीत झाला असेल ना! काय वाटलं नेमकं ते आम्हाला कमेंट करून नक्की सांगा.

मौर्य साम्राज्य हे चंद्रगुप्त मौर्य ह्यांनी स्थापन केले होते. साधारण ३२५ ते १८५ इसविसन पूर्व हा ह्या साम्राज्याचा काळ होता. नंद साम्राज्यामध्ये वाढणाऱ्या भ्रष्टाचाराला उत्तर देण्यासाठी चाणक्यांनी हे व्रत हाती घेतले होते. त्यांच्याच मार्गदर्शनात चंद्रगुप्त मौर्य ह्यांनी हे राज्य स्थापन केले. चाणक्यांची नीती आणि चंद्रगुप्ताचे सामर्थ्य ह्या साम्राज्यात होते.

पाटलीपुत्रला राजधानी बनवत हे राज्य निर्माण झाले होते. हेच पाटलीपुत्र आज आपण पटना म्हणून ओळखतो. बंगालपासून सौराष्ट्रापर्यंत आणि पाकिस्तान अफगाणिस्तान पासून आंध्र प्रदेश पर्यंत हे साम्राज्य विस्तारले होते. ह्या साम्राज्यातले चंद्रगुप्त, बिंदूसार आणि अशोक हे सम्राट प्रसिद्ध आहेत. धर्माचा विचार करता चंद्रगुप्ताने जैन धर्म स्वीकारला व अशोकाने बौद्ध धम्म स्वीकारला.

त्याच पद्धतीने ह्या राज्याचा स्तूप, लेण्या, विहार बांधण्यात आली. ह्या राज्याची प्रशासन पद्धत केंद्रीय पद्धतीची होती. अर्थात सारे सूत्र राजाकडून हलायचे. राज्यात कर अत्यंत जास्त प्रमाणात लावला गेला होता. मौर्य साम्राज्याचा व्यापार हा बाहेरच्या राज्यात देखील चालायचा. इतके महान असणारे हे साम्राज्य अंर्तकलहामुळे अस्ताला गेले. भ्रष्ट्राचारामुळेच हे राज्य संपले.

२) गुप्त साम्राज्य :

श्री चंद्रगुप्त ह्यांनी स्थापन केलेले हे गुप्त साम्राज्य इसविसन ३२० ते ५५० पर्यंत भारतात राहिले. ह्या राज्याची वैशिष्ट्ये होती कला, चित्र, साहित्य, विज्ञान इत्यादी विषयांमधील प्रगती. संस्कृत भाषेवर प्रभुत्व असणारे कालिदास ह्याच काळात होऊन गेले. जसा मौर्य साम्राज्यात बौद्ध धम्माचा प्रचार झाला तसा गुप्त साम्राज्यात हिंदू धर्म मोठा झाला.

मथुरा सारखी अनेक मंदिरे ह्या काळात बांधण्यात आली. मौर्यांच्या तुलनेत हे साम्राज्य कमी काळ होते. अर्थात सीमाभाग कमी असलेले हे साम्राज्य होते. तसेच ह्यांचे प्रशासन हे केंद्रीय नसून विभागलेले होते. जनतेकडून कर देखील कमी आकारण्यात यायचा. ह्या साम्राज्याचा व्यापार तसा भारतापुरताच मर्यादित राहिला. अखेर हे साम्राज्य बाहेरील आक्रमणामुळे अस्ताला गेले.

३) मराठा साम्राज्य :

छत्रपती श्री शिवाजी महाराजांनी स्थापन केलले स्वराज्य ६ जून १६७४ ला सार्वभौम साम्राज्य झाले. पुढे संभाजी महाराजांनी इथे राज्य केले. राजाराम महाराजांनंतर शाहू महाराज छत्रपती झाले आणि तेव्हा पेशवाईचा उदय झाला. पेशवेपद आधीपासून होते पण बाजीरावांपासून पेशवाई मोठी झाली असे म्हणता येईल. हे साम्राज्य १८१८ पर्यंत राहिले.

हिंदू धर्म ह्या साम्राज्यामध्ये दिसला. शिवाय ह्या साम्राज्यात केंद्रीय व विभागीय अशा दोन्ही पद्धती दिसतात. छत्रपती हेच साम्राज्याचे मालक होते. पण तरी पुण्यात पेशवे, इंदोरला होळकर, ग्वाल्हेरला शिंदे असे हे साम्राज्य विस्तारले होते.

कर प्रणाली तशी पेशव्यांच्या काळात बरी होती पण इतर प्रांतातून गोळा केलेल्या चौथाईमुळे पानिपतावर मराठ्यांसाठी कोणीच धावून गेले नाही. दुसऱ्या बाजीरावाच्या काळात ह्या साम्राज्यात जातीयवाद अत्यंत टोकाला गेला. अंतर्कलह चालूच होते पण इंग्रजांचे देखील संकट ह्या साम्राज्यावर कोसळले. १८१८ ला हे साम्राज्य अस्ताला गेले.

अशी ही काही महत्त्वाची साम्राज्ये भारतात होऊन गेली. या व्यतिरिक्त अनेक साम्राज्ये उत्तर आणि दक्षिणेत झाली. पण ती साम्राज्ये एका विशिष्ट भूमर्यादे पलीकडे पोहोचली नाहीत. तुम्हाला अशा कोणत्या साम्राज्याविषयी माहिती असल्यास आम्हाला नक्की कमेंट करून सांगा.

एकदा का एखाद्या सरदाराची मुलगी आपली सून झाली की, ते घराणे स्वराज्याच्या विरोधात जाणार नाही, सर्व मतभेद सोडून ही मंडळी स्वराज्यासाठी एकत्र येतील, हाच उद्देश समोर ठेऊन जिजाऊंनी शिवरायांचा पहिला विवाह ‘सईबाई’ ह्यांच्या सोबत लावला.

फलटणच्या निंबाळकर घराण्यासोबत जोडलेले हे संबंध नवीन नव्हते. जिजाऊंच्या सासूबाई ‘दीपाऊ’ आणि आई ‘म्हाळसाबाई’ ह्या दोघी निंबाळकर घराण्यातील होत्या. जरी सईबाई ह्यांचे बंधु बजाजी आदिलशाहीत होते तरी नंतर त्यांनी स्वराज्यासाठी मोहीमा केल्याचे इतिहासकार सांगतात.

शिवाजी महाराजांचा पहिला विवाह बघता आला नाही म्हणून शहाजी राजांनी शिवरायांचा दूसरा विवाह बंगळूरला आपल्या दुसऱ्या पत्नी तुकाबाई ह्यांच्या भावाच्या मुलीशी अर्थात ‘सोयराबाई’ ह्यांच्या सोबत लावला. ह्या मोहिते घराण्यातील होत्या.

या घराण्यामुळे स्वराज्याला ‘हंबीरराव मोहिते’ व ‘महाराणी ताराबाई साहेब’ लाभल्या. पुढे शिवरायांचा विवाह पालकर घराण्यातील पुतळाबाई ह्यांच्या सोबत झाला. पुतळाबाई ह्यांचे काका म्हणजेच नेतोजी पालकर. ज्यांची ओळख प्रती शिवाजी अशी होती. नेतोजी स्वराज्याचे सेनापती होते. ह्यावरूनच समजते की जिजाऊंनी जो लोकांना संघटित करण्याचा विचार केला होता तो योग्य होता.

शिवाजी महाराजांचा विवाह नंतर शिर्के घराण्यातील ‘सगुणाबाई’ ह्यांच्या सोबत झाला. हे शिर्के घराणे अत्यंत नामवंत होते. जेव्हा अल्लाउद्दीन अजमशाने मलिक तूज्जार ह्या आपल्या माणसाला विशाळगड घेण्यास पाठवले तेव्हा दक्षिणीत शिर्के आणि मोरे राज्य करीत होते.

ह्या शिर्क्यांनी मलिक तूज्जारच्या सैन्याला सह्याद्रीच्या जंगलामध्ये गनिमी कावा करत हरवले. अर्थात अत्यंत हुशार असणारे हे घराणे स्वराज्याच्या सेवेत रुजू झाले होते. शंभूराजांच्या पत्नी ‘महाराणी येसुबाई’ ह्या देखील शिर्के घराण्यातील होत्या. शिवाजी महाराजांनी नंतर गुप्त मोहिमेदरम्यान विचारे घराण्यातील ‘लक्ष्मीबाई’ ह्यांच्या सोबत विवाह केला. लक्ष्मीबाई ह्यांचे बंधु पुढे शिवरायांकरीता पावनखिंडीत धारातीर्थी पडले.

जिजाऊ मासाहेबांनी नंतर शिवरायांचा विवाह नामवंत असणाऱ्या गायकवाड घराण्यातील ‘सकवारबाई’ ह्यांच्या सोबत लावला. गायकवाड घराणे अत्यंत इमानदार होते. प्रतापगडी जेव्हा शिवरायांची अफजलखानासोबत भेट झाली तेव्हा दहा अंगरक्षकांपैकी एक सकवारबाई ह्यांचे बंधु नांदोजीराव गायकवाड होते.

अगदी ह्याच प्रमाणे इंगळे घराणे होते. हे घराने तसे तंजावरचे होते. पण जिजाऊंसोबत ते वऱ्हाडला आले होते. आदिलशाहीत अत्यंत महत्वाच्या पदावर इंगळे सरदार होते. ‘गुणवंतीबाई इंगळे’ ह्यांच्या सोबत राजांचा विवाह झाला होता. गुणवंतीबाई ह्यांचे बंधु कात्याजी इंगळे अफजलखान प्रसंगी राजांचे अंगरक्षक होते.

तसेच शिवरायांनी केलेल्या पहिल्या लढाईत शिवाजी इंगळे हे इंगळे घराण्यातील सरदार कामी आले होते. रूस्तम-ए-जमान व फाजल खान स्वराज्यावर चालून आले तेव्हा हिरोजी इंगळे राजांसोबत होते. तसेच पन्हाळगडावर त्र्यंबकजी इंगळे किल्लेदार होते आणि यांच्या सोबतीला बाळाजी व कान्होजी इंगळे होते.

शिवरायांनी आणखी एक विवाह केला तो जाधव घराण्यातील काशीबाई ह्यांच्या सोबत. जिजाऊ स्वतः जाधव घराण्यातील होत्या. पण हे नाते आणखी पक्के व्हावे ह्या हेतूने ही सोयरीक झाली होती. काशीबाई ह्यांचे बंधु देखील पावनखिंडीत शिवरायांसाठी धारातीर्थी पडले होते.

असे हे घराणे व त्या घराण्यातील आप्तेष्ठ मंडळी स्वराज्यासाठी कामी आली. पुढे देखील शिवरायांनी आपल्या मुलामुलींचा विवाह ह्याच घराण्यात लावला. हेच शंभुराजांनी केले. ह्याच साथीमुळे स्वराज्य निर्माण झाले व त्याचे रक्षण देखील ह्याच लोकांनी केले.

शिवराय नंतर महाराष्ट्रात आले. आता शंभुराजांची भेट घेण्याऐवजी शिवरायांनी शंभुराजांना थेट सज्जनगडावर जाण्यास सांगितले. तिथे रामदास स्वामी नव्हते. त्यामुळे शंभुराजांना सुधारण्यासाठी इथे पाठवले होते हे म्हणणं म्हणजे मूर्खपणा आहे. आता शिवराय महाराष्ट्रात आले म्हटल्यावर दिलेरखान आणि विजापूरचे सिद्दी मसूद व सर्जा खान एकत्र येणार होते हे स्पष्ट होते.

हे एकमेकांना सामील झाले तर स्वराज्याला धोका होता. आताच दक्षिणेतील युद्धाने थकून आलेले सैनिक कसा सामना करणार होते. ह्याचाच विचार करता शिवरायांनी हे राजकारण केले होते. आता हे स्पष्ट आहे की शंभूराजांना मोगलांना सामील व्हायचेच होते तर शिवराय दक्षिणेत असतांनाच व्हायला पाहिजे होते.

अखेर संभाजी महाराज शिवाजी महाराजांच्या गुप्त आदेशानुसार दिलेरखानाला सामील झाले. तिथे शंभूराजे असल्यामुळे दिलेरखान आणि सिद्दी मसूदची होणारी मैत्री होता होता राहिली. ज्याचा फायदा स्वराज्याला झाला. पुढे संभाजी राजांना ह्या दिलेरखानाने बहादूर गडावर ठेवले. अकरा महिने झाले तरी हाती काहीही लागत नाही म्हटल्यावर औरंगजेबाने दिलेरखानाला जाब विचारला. तेव्हा मात्र शंभुराजांना स्वराज्यावर हल्ला करावा लागला.

भुपालगड जिंकून शंभूराजांनी दिलेरखानास दिला. जो मराठ्यांनी पुन्हा १४ दिवसात जिंकला. असे चाललेले पाहून औरंगजेबाने शंभुराजांना कैद करण्याचे फरमान धाडले. तेव्हा शिवरायांनी शंभुराजांची तिथून सुटका करवून घेतली. आता शंभूराजे जर फितूर झाले असते तर शिवरायांनी त्यांना सोडवले असते का? त्यात नंतर शिवरायांनी शंभुराजांची भेट देखील घेतली होती. जो राजा फितुरांना शासन करतो.

ज्याच्या न्यायव्यवस्थेसमोर नातीगोती गृहीत धरली जात नाही. तो राजा शंभुराजांना केवळ मुलगा म्हणून माफ कसा करेल? त्यात शिवरायांना राजाराम नावाचे दुसरे पुत्र होते. मग शंभुराजांना जवळ करण्याचे कारण काय? ह्याचे उत्तर एकच की शंभुराजे फितूर नव्हतेच ते केवळ एक राजकारण होते.

मावळ्यांना आराम मिळवा, सिद्दी मसूदची आणि दिलेरखानाची मैत्री तोडावी आणि औरंगजेबाचा मुलगा शाहआलम यास फितूर करणे हाच ह्या राजकारणाचा उद्देश होता. आता जे संभाजी महाराज दिलेरखानाला फितूर झाले ते लगेच दहा वर्षांनी इतके महान बलिदान कसे देतील? असे काही प्रश्न स्पष्टपणे ह्या राजकारणाची कोडी उलगडण्यास मदत करतात.

अशीच खेळी शिवरायांनी नेतोजी पालकरांना खेळायला लावली होती. अगदी तेच शिवरायांनी शंभुराजांना करायला लावले होते. पण इतिहासकारांनी अनेक घटनांचा विपर्यास केला. शंभूराजांवर अनेक आरोप प्रत्यारोप करण्यात आले. अस्तित्वात नसलेल्या बायका देखील काही कारस्थानी इतिहासकारांनी उभ्या करून त्यांच्यावरून शंभूराजांच्या शीलावर शिंतोडे उडवले गेले.

मात्र त्यांच्या विरोधात खेळलेली खेळी लवकरच लक्षात आली आणि शंभुराजे प्रत्येक आरोपातून निर्दोष मुक्त होत गेले. शिवरायांनीही आपल्या या मुलावर विश्वासाने स्वराज्याची मोठी भिस्त ठेवली. शंभूराजांनी ती निष्ठेने पार पाडली. म्हणून तर संभाजी महाराज स्वराज्य रक्षक ठरले.

घोडे बाजार म्हणजे काय ?

घोडे बाजाराचा साधारण अर्थ हा घोड्यांचा बाजार असाच आहे. केंब्रिज डिक्शनरीमध्ये याला हॉर्स ट्रेडिंग असं म्हंटल गेलं आहे. घोडे बाजारात घोड्यांची खरेदी-विक्री केली जाते.

घोडे बाजार शब्द कधी प्रचलित झाला ?

१८ व्या शतकात घोडेबाजार या शब्दाचा सर्वात जास्त वापर झालेला दिसतो. १८२० च्या दरम्यान परप्रांतात उच्चवर्गीय आपल्या करमणुकीसाठी घोडा विकत घेऊन किंवा त्यावर भरगच्च पैसे लावून घोड्यांच्या स्पर्धेत सहभागी होत.

या व्यापारातील नफा पाहून अनेक व्यापाऱ्यांनी घोडे बाजारात घोड्यांच्या विक्रीला सुरुवात केली होती. काही व्यापारी इतर काही व्यापाऱ्यांकडून कमी किंमतीत घोडे खरेदी करत आणि अधिक नफा कमवण्यासाठी घोड्यांची किंमत तिप्पट पटीने वाढवून विकत.

अनेक व्यापारी चांगल्या जातीचे घोडे लपवत आणि जास्त किंमत देईल त्याला ते घोडे विकत. मात्र कालांतराने घोडे बाजारात व्यापारी वर्ग करत असलेली ही चलाखी उघडकीस आली आणि व्यापारी वर्गात चढाओढ निर्माण झाली. त्यामुळे अठराव्या शतकापासून घोडेबाजार हा शब्द प्रचलित झाला.

भारतीय राजकारणात हा शब्द कधी आला ?

भारतात घोडेबाजार हा शब्द १९ व्या शतकात आल्याचं कळतं. साधारण ऑक्टोबर १९६७ मध्ये हरियाणातल्या हसनपूर विधानसभा मतदारसंघातले आमदार गयालाल यांनी एकाच दिवसात तीन वेळा पक्ष बदलला. आधी कॉँग्रेसला सोडून ते जनता पक्षात गेले नंतर ते पुन्हा कॉँग्रेसमध्ये आले.

काही तासांनी त्यांचं मत परीवर्तन झालं आणि ते पुन्हा जनता पक्षात गेले. त्यामुळे पत्रकार परिषदेत कॉँग्रेसचे नेते राव बिरेन्द्र यांनी गयालाल यांच्यावर टिपणी करत ‘आया लाल गया लाल’ असं वाक्य म्हटलं होतं.

ते वाक्य राजकारण्यांपासून ते सामान्य माणसांपासून सर्वांनी उचलून धरलं. महाराष्ट्रात गयालाल यांच्या कृतीवर भाष्य करताना त्याला घोडेबाजाराचा संदर्भ जोडला गेला.

राजकारणातील घोडे बाजाराचा अर्थ काय आणि घोडे बाजार का होतो ?

१. राजकारणात घोडेबाजार हा शब्द खासदार, आमदार अशा राजकीय उमेदवारांच्या लालचीपणासाठी वापरला जातो.

जेव्हा उमेदवार स्वत:चा फायदा पाहून सरकार अस्थिर करण्यासाठी इतर पक्षात प्रवेश करतात तेव्हा त्या उमेदवाराला घोड्याची उपमा दिली जाते आणि पक्षाच्या खेळीला बाजार असं म्हंटलं जातं.

२. दोन पक्ष दोन्ही पक्षाचा फायदा पाहत त्यावर अनौपचारीक चर्चा घडवून करार करतात आणि आपल्या उमेदवारांची अदलाबदल करतात किंवा काही उमेदवारांना पक्षातून काढत इतर पक्षातील उमेदवाराला त्याचा फायदा दाखवून आपल्या पक्षात घेतात याला देखिल घोडेबाजार असं म्हटलं जातं.

३. सत्ता मिळवण्यासाठी पक्षाकडे बहुमतांचा आकडा कमी असेल तेव्हा विरोधी पक्षातील नेत्यांना आपल्याकडे वळवण्याचं काम पक्षातून केलं जातं. यावेळेस दोन पक्षात चांगलाच अटीतटीचा सामना राजकारणातील घोडेबाजारात रंगलेला दिसतो.

४. राजकारणातील घोडेबाजारात केवळ राजकीय पक्ष, राजकीय नेतेच सहभागी नसतात तर पॉवर ब्रोकरही सहभागी असतात. पॉवर ब्रोकर हे राजकारणातील घोडेबाजारात नेत्याला दुसऱ्या पक्षाचं आमिष देतात आणि पक्षाकडून नफा कमवतात.

५. राजकारणातील अनेक गोष्टी या सर्वसामान्य लोकांपर्यंत न पोहोचण्याची योग्य खबरदारी घेतली जाते. राजकरणातील घोडेबाजारात घोड्यावर लावलेली रक्कम लाखांच्या, कोटींच्या घरात असते. स्थानिक पातळीवर ही रक्कम काही हजारांवरही लावली जाते.

घोडे बाजार म्हणजे अपमान आहे का ?

अनेक जण असाही विचार करतात की, उगाच त्या घोड्यांना बेईमान नेत्यांची उपमा का द्यायची किंवा काही जण नेत्यांंना घोडा म्हणून हिणवलं यासाठी आक्षेप घेतात. सामाजिक माध्यमांवर या दोन्ही गोष्टींचा राग काढला जातो पण हे दोन्ही विचार चुकीचे आहेत.

घोड्यांचा अपमान व्हावा किंवा नेत्यांचा अपमान व्हावा असा त्याचा अर्थ नाही. व्यवहारात असे अनेक शब्द रूढ होत जातात हा शब्द त्याचेच एक उदाहरण आहे.

तर ज्यांना राजकारणात रस आहे अशा आपल्या मित्रमैत्रिणींना हा लेख पाठवा. तुम्हालाही या लेखातील माहिती कशी वाटली, हे कमेंटमध्ये नक्की सांगा.

१. जन्मतः लाभलेल्या गोष्टींबद्दल चेष्टा करू नये.

प्रत्येकाला जन्मतःच अनेक गोष्टी लाभलेल्या असतात. आपलं दिसणं, आपल्या शरीराची रचना याबरोबरच काही लोकांना जन्मतःच व्यंगदेखील सोबत आलेले असतात. त्या व्यंगांमुळे किंवा ठराविक पद्धतीने दिसण्याविषयी अपेक्षा पूर्ण होत नसल्याने अनेकांमध्ये न्यूनगंड आलेला असतो.

जेव्हा आपल्याला ही परिस्थिती कळते तेव्हा आपण अशा लोकांची अजिबात चेष्टा करु नये. कोणाच्याही व्यंगाचा विनोद करु नये.

आपल्या विनोदामुळे, चेष्टा करण्याच्या स्वभावामुळे त्या व्यक्तीच्या मानसिक, भावनिकतेवर घाला घातला जाऊ शकतो. ती व्यक्ती दुखावली जाऊ शकते याची जाण आपण ठेवली पाहिजे.

२. आर्थिक परिस्थितीबद्दल बोलणं टाळावं.

प्रत्येकाची आर्थिक परिस्थिती वेगळी असते. एखाद्याकडे गडगंज संपत्ती असते तर दुसरा कोणी दैनंदिन गरजा भागवण्यासाठीही संघर्ष करत असतो. एखादा चांगली कमाई करत असूनही जबाबदारीमुक्त असू शकतो तर दुसरा कोणी थोड्या कमाईतही मोठी जबाबदारी पेलत असतो.

या सगळ्यानुसार ज्याची – त्याची भौतिक सुखांची जीवनशैलीही ठरत असते. याचा संवेदनशीलपणे विचार आपण केला पाहिजे. कधीही कोणाला त्याची आर्थिक मिळकत विचारु नये. कमी लेखू नये.

जो – तो आपल्या परिस्थितीनुसार जगत असतो हे समजून घेत प्रत्येकाचा सन्मान आपल्याला करता आला पाहिजे. तसंच स्वतःचा आर्थिक मोठेपणा दाखवणंही टाळावं.

३. राजकारणातील संवेदनशील मुद्दे काळजीपूर्वक बोलावे.

राजकारणावर बोलणं हा तर सध्या अतिशय संवेदनशील विषय बनला आहे. अगदी घराघरांमध्ये राजकारणाच्या मुद्द्यांनी वाद पेटवले आहेत. राजकारणातील एखादा ठराविक पक्ष आणि ठराविक व्यक्तीप्रती इतकं मोठं समर्पण वाढलं आहे की त्यासाठी आपल्या जवळच्या माणसांशी भांडणं करायलाही अनेकजण तयार असतात.

राज्यातल्या राजकारणाने तर अनेक मित्रांचं रुपांतर शत्रुंमध्ये केलं आहे. हे सगळं टाळण्याची गरज आहे. छान गप्पा रंगलेल्या असताना, आपल्या जवळच्या लोकांशी बोलत असताना राजकारणातल्या संवेदनशील मुद्द्यांवर, ज्यातून वाद होतील अशा मुद्द्यांवर बोलणं प्रकर्षाने टाळावं. कोणाच्या भावना दुखावतील असं काहीच बोलू नये.

४. इतरांच्या परंपरा, चालीरीती यावर नकारात्मक चर्चा टाळावी.

कधी ध्यानीमनी नसताना तर कधी जाणूनबुजून इतरांच्या घरातील पद्धती, चालीरिती, संस्कृतीवर आपण बोलत असतो. एखाद्या पदार्थात आपल्याकडे गुळ घालत असतील आणि दुसऱ्यांकडे साखर घालत असतील तर साखर घालणं कसं चुकीचं आहे आणि साखर चव कशी बिघडवते म्हणत समोरच्यांना कमी लेखण्याचा प्रयत्न कधीही करु नये.

प्रत्येकाचं वेगळेपण आपल्याला स्वीकारता आलं पाहिजे. काही जुन्या चालीरिती असतील तर आपण त्याकडे तटस्थपणे बघावं. या चालीरिती सोडून द्याव्या की नाही हा त्या घराचा, व्यक्तीचा वैयक्तिक मुद्दा आहे याची जाण ठेवत वाद निर्माण होतील असा संवाद तिथे टाळावा.

५. समोरच्याच्या आयुष्यातली दुखरी बाजू उघड करू नये

प्रत्येकाच्या आयुष्यात काही ना काही दुखरी बाजू असतेच. कोणी वर्षानुवर्ष स्पर्धा परीक्षेचा अभ्यास करुनही यश मिळवू शकलेला नसतो, तर कोणाला आपल्या प्रेयसीवर जीव ओवाळूनही तिची सोबत आयुष्यभरासाठी मिळालेली नसते.

एखाद्याच्या हातून चांगली नोकरीची संधी गेलेली असते. व्यक्ती तितके दुःख आणि तितक्याच त्यांच्या दुखऱ्या बाजू. काही जणांना उगाच समोरच्याच्या दुखऱ्या नसेवर बोट ठेवण्याची सवय असते. त्यातूनही असुरी आनंद घेण्याचा प्रयत्न केला जातो.

पण एक चांगलं, संवेदनशील व्यक्तीमत्व कधीही अशी चूक करणार नाही. आपणही ही बेसिक नैतिकता जपली पाहिजे.

एखादा विषय काढल्याने समोरचा त्रस्त होतो हे आपल्याला माहित असेल तर त्या विषयांवर बोलणं आपल्याला टाळता आलंच पाहिजे.

या सगळ्या मुद्द्यांचा शांतपणे बसून विचार केला तर आपल्यालाही त्यातलं गांभीर्य लक्षात येईल. कधीकधी समोरच्यावर राग दाखवण्यासाठी त्याच्या आयुष्यातल्या वाईट प्रसंगांवर आपण बोलत बसतो.

यातून आपलंच व्यक्तिमत्व समोरच्या व्यक्तीच्या नजरेत दूषित होतं. त्यामुळे कधीही लेखात सांगितलेल्या गोष्टींवर बोलू नये.

१. प्रकाशाची व्यवस्था कशी असावी?

आपण ज्या ठिकाणी लॅपटॉपवर काम करायला बसतो त्या ठिकाणी योग्य प्रकाश असणं महत्त्वाचं आहे. कारण आपल्या आजूबाजूला अधीक तीव्र प्रकाश असेल किंवा अगदीच काळोख असेल तर त्यामुळे लॅपटॉपवर काम करताना आपल्या डोळ्यावर जास्त ताण येऊ शकतो.

त्यामुळे आपण जिथे बसत आहोत तिथे योग्य प्रमाणात प्रकाश असणं महत्त्वाचं आहे. आपल्या लॅपटॉपचा ब्राइटनेस अगदीच जास्त किंवा अगदीच कमी असता कामा नये नाहीतर त्यानेही डोळ्यावर ताण येऊ शकतो.

२. डोळ्यांचा मसाज –

सतत लॅपटॉपवर काम करत असू तर दिवसातून साधारण दोन वेळातरी आपण डोळ्यांचा मसाज करायला हवा.

मसाज करण्यासाठी हातावर ॲलोव्हेरा जेल घेऊन अनामिकेने (करंगळीच्या बाजूचं बोट) डोळे बंद करून डोळ्यांच्या बुबुळांच्या ठिकाणी उजवीकडून डावीकडे आणि डावीकडून उजवीकडे असा घड्याळाकृती पद्धतीत मसाज करा.

त्याने सतत लॅपटॉपकडे बघून आपले ताठरलेले डोळे जड वाटणार नाहीत. डोळ्यांना सूज येणार नाही. रोज दहा मिनिटे हा मसाज करावा.

३. स्क्रीनची वॉलपेपर सेटिंग अशी करा –

स्क्रीनवर आपण आपल्या आवडीनुसार वॉलपेपर लावतो पण तज्ञ सांगतात की, स्क्रीनवर कधीही हिरवा, नीला, पिवळा असे डोळ्याला टोचणाऱ्या रंगाचे वॉलपेपर लावू नये.

वॉलपेपर फिकट रंगाचा असावा. सोबतच स्क्रीनवरची अक्षरं ही सामान्य फॉन्टमध्ये असावीत. अक्षरांचा आकार ही अधीक मोठा किंवा अधीक छोटा नसावा.

४. २० – २० – २० चा फॉर्म्युला –

हा फॉर्म्युला अगदी सोप्पा आहे. आपण २० मिनिटे लॅपटॉपवर काम केल्यानंतर आपल्यापासून २० फुट दूर असलेल्या कोणत्याही गोष्टीकडे २० सेकंदासाठी पहायचं याने डोळ्यांना स्क्रीनचा त्रास होत नाही.

५. अंतर किती असावं –

लॅपटॉपवर सतत काम करत असताना आपल्यात आणि लॅपटॉपमध्ये तीन फुटाचं अंतर ठेवा. जर ते शक्य नसेल तर दूसरा किबोर्ड घ्या आणि तो लॅपटॉपला जोडा म्हणजे लॅपटॉप योग्य अंतरावर ठेवून आपल्याला काम करता येईल आणि डोळ्यांना त्रासही होणार नाही.

६. चांगल्या डोळ्यांसाठी हे करायला हवं –

लॅपटॉपवर काम करता करता अनेकांना काही खाण्याची सवय असते. आपण एका हाताने खातो आणि तोच हात कसा तरी पुसुन पुन्हा किबोर्डला लावतो. त्यामुळे किबोर्डवर जंतु निर्माण होतात. किबोर्डला लावलेला तोच हात आपण डोळ्याला लावला त्यामुळे डोळ्याला खाज येणं, डोळ्यातून पाणी येणं.

डोळ्यांच्या कडांना फोड येणं सुरू होतं त्यामुळे लॅपटॉप वापरताना डोळ्याला हात लावणं टाळा. डोळ्यांना हात लावण्याआधी हात साबणाने स्वच्छ धुवा. लॅपटॉप वेळोवेळी मऊसूत कापडाने स्वच्छ करा.

७. डोळ्यांचा ओलावा कायम ठेवण्यासाठी –

सतत लॅपटॉपवर काम केल्यामुळे आपल्या डोळ्यांना कोरडेपणा येतो आणि डोळ्यांची आग होते त्यासाठीच लॅपटॉपवर काम करताना दर एक दोन तासाने आपल्या डोळ्यांवर पाणी मारणं हे डोळ्याच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर ठरतं शिवाय डोळ्यांचा ओलावा टिकून राहतो डोळे चुरचुरत नाहीत किंवा डोळा येणं किंवा रांजनवाडी येत नाही.

८. लॅपटॉपची सेटिंग –

लॅपटॉपच्या स्क्रीनपासून आपल्या डोळ्यांना कोणत्याही प्रकारचा त्रास होऊ नये यासाठी आपण लॅपटॉपच्या स्क्रीनवर ॲटी रिफ्लेक्शन काच लावून घेऊ शकतो. विशेष करून ज्या लोकांना चष्मा असतो त्या लोकांसाठी हा चांगला पर्याय आहे कारण स्क्रीनचा प्रकाश चष्म्यावर परावर्तित होत नाही.

९. व्यायाम महत्त्वाचा –

जेव्हा आपलं लॅपटॉपवरचं काम होईल तेव्हा एक अर्धातास शांत बसा. डोळे बंद करून दीर्घ श्वास घ्या. दोन्ही तळहात एकमेकांवर घासून डोळ्यावर ठेवा. डोळे वर–खाली, डावीकडे-उजवीकडे फिरवा. गोलाकार फिरवा. आपल्या नाकाच्या टोकाला तीनचार सेकंद पाहणं असे रोज डोळेचे व्यायाम करा.

१०. चष्मा असेल तर लावा –

अनेक लोक लॅपटॉपवर काम करताना चष्मा असूनही तो लावत नाही पण त्याने आपल्या डोळ्याचा नंबर वाढण्याची शक्यता जास्त असते.

चष्म्यामुळे आपल्या डोळ्यांच्या बुबुळांना सुरक्षित ठेवता येतं आणि डोळ्यावर ताण येऊन डोळे आणि डोकं दुखत नाही.

तर या आहेत काही गोष्टी ज्या काटेकोरपणे पाळून आपण डोळ्याची चांगली निगा राखू शकतो आणि लॅपटॉपवर उत्तमरीत्या कामही करू शकतो.

तुम्हाला हा लेख कसा वाटला हे नक्की सांगा आणि रोज लॅपटॉपवर काम करणाऱ्या आपल्या मित्रपरिवाराला हा लेख पाठवायला विसरू नका.

सतत स्वच्छता राखा:
पावसाळ्यात पाणीच पाणी चहूकडे अशी परिस्थिती असल्यामुळे सगळीकडे चिखल किंवा घाण झालेली असते. अशा परिस्थितीत घरात त्याच पायांनी येतो, म्हणून घरात सतत स्वच्छता राखायला हवी. बहुतांश वेळा आपण आणि घरातील बाकी सदस्य फरशीवर बसतात त्यामुळे जंतुसंसर्ग होण्याची शक्यता वाढते.

म्हणूनच घरातील फरशी वरचेवर पुसली जाणं आवश्यक आहे. वेळोवेळी, फरशीला डेटॉल सारख्या निर्जंतुक करणाऱ्या रसायनाने धुवायला हवं. जेणेकरून फरशीवर कोणत्याही प्रकारचा संसर्ग पसरणार नाही.

पावसात भिजलात तर लगेच कोरडे व्हा:
पावसामुळे वातावरण खूपच गार होऊन जातं. तसेच हवेत अपेक्षित सूर्यप्रकाश नसतो म्हणून जीवाणू-विषाणू यांचा नायनाट न होता त्यांची संख्या मोठ्या प्रमाणात वाढते. ऋतुबदल झाल्यामुळे आपली प्रतिकारक शक्ती थोडी कमी होते.

म्हणूनच पावसाळ्यात वरचेवर ताप, सर्दी, खोकला, होत राहतो. यासाठी पावसाच्या पाण्यात शक्यतो भिजू नये. जर पावसात भिजलो तर गरम पाणी हात-पायांवर ओतावं आणि हात पाय धुवून घ्यावेत.

अंग व केस लगेच कोरडे करून घ्यावेत कारण जर केसात पाणी राहत असेल बुरशीचा संसर्ग होऊ शकतो. तसेच ओले कपडे घातल्याने रॅश होतात किंवा ओल्या कपड्यामुळे सर्दीचा त्रास होऊ शकतो.

पाणी उकळून प्यावं:
पावसाने पाणी दूषित होतं. दूषित पाण्यामुळे संसर्ग होत असतो. आणि पोटाचे विकार होऊ शकतात. जंतूसंसर्गापासून रक्षण व्हावं पाणी उकळून प्यावं. निर्जंतुकीकरण करण्यासाठी तुरटी व ठराविक रसायने मिळतात त्यांचा वापर करावा.

डासांपासून सावध रहा:
पाऊस मलेरिया, डेंग्यू, चिकनगुनिया सारखे साथीचे आजार आणतो. याचं कारण म्हणजे पावसाळ्यात साठलेल्या पाण्यात डासांची मोठ्या प्रमाणावर पैदास होते. म्हणूनच घरात आणि आजूबाजूच्या परिसरात डासांची संख्या वाढू देऊ नका.

घरात अंगणात कुठेही पाणी साचत असेल तर ते वेळीच काढून टाका. मच्छरदाणी, डासांपासून रक्षण करणारे क्रीम लावून झोपत जा.

घरचंच अन्न खावं:
या ऋतूत थंडावा असल्यामुळे बाहेर उघड्यावर असणारे वडा, भजी सारखे चमचमीत पदार्थ खाणं आपल्याला अपायकारक ठरू शकतं. या ऋतूत जीवाणूंना पोषक ओलावा वातावरणात असल्याने साठवलेल्या अन्नावर जीवजंतू लवकर वाढतात, त्यामुळे साठवलेलं अन्न खाऊ नये.

तसेच रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी मोसमी फळे खावीत. आरोग्य राखण्यासाठी आपल्या घरातलं अन्न तसेच डाळिंब, जांभूळ, पीच, प्लम(अलुबुखार), नासपाती (पेअर) अशी फळे खावीत. पावसाळ्यात हे उपाय करा आणि मनसोक्त व निरोगी राहून पावसाळा सर्वांनी एन्जॉय करा.